In dit artikel komen vragen aan bod die vaak in onze praktijk zijn gesteld. Door volwassenen die willen weten of ze hoogbegaafd zijn en hoe ze dat dan kunnen weten. Vragen als: ‘Ben ik hoogbegaafd?’ en ‘Wanneer ben je hoogbegaafd?’ Maar ook door hun partners, vriendinnen en werkgevers. Verder komen er vragen aan bod over de problemen waar hoogbegaafde volwassenen vaak tegenaan lopen en de uitdagingen waarvoor zij zich vaak gesteld voelen. Vragen als: ‘Zijn hoogbegaafden sociaal onhandig?’ en ‘Hebben hoogbegaafden een autoriteitsprobleem?’
1. Wat is hoogbegaafdheid?
Er zijn verschillende modellen om hoogbegaafdheid te beschrijven. Veel van deze modellen zijn gericht op kinderen en brengen in beeld hoe passend onderwijs en een stimulerende opvoeding een belangrijke gunstige invloed hebben op het tot bloei laten komen van in de dop al aanwezige talenten. Denk aan het triadisch model van Mönks (1985) en het Differentiated Model of Talent and Giftedness (DMTG) van Françoys Gagné (2008). Beide modellen gaan ervan uit dat hoogbegaafdheid zich alleen kan ontwikkelen in een goed samenspel tussen de al aanwezig kenmerken, zoals intelligentie en creativiteit, en een stimulerende omgeving. Veel hoogbegaafde volwassenen die wij in de praktijk zien, hebben echter helemaal niet zo’n stimulerende omgeving gehad. In de tijd waarin zij opgroeiden, was er nog weinig aandacht voor aangepast onderwijs en zij werden niet als hoogbegaafd erkend. Zij konden hun creativiteit en complexe denken niet goed inzetten. Toch blijken zij een bepaalde kern te hebben behouden die zowel met een IQ-test kan worden gemeten als geobserveerd kan worden in de wijze waarop zij bijvoorbeeld een taak in een IQ-test benaderen.
Wat is hoogbegaafdheid nu precies en wat betekent hoogbegaafdheid voor volwassenen? Het Delphi-model Hoogbegaafdheid (2008) is ontwikkeld om tot een gezamenlijke beschrijving te komen van deze kern. Deze beschrijving luidt: Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens. Intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren. De zes elementen van het model bij hoogbegaafden zijn:
| Zijn: | autonoom |
| Denken: | hoog intelligent |
| Voelen: | rijk geschakeerd |
| Willen: | gedreven en nieuwsgierig |
| Doen: | scheppingsgericht |
| Waarnemen: | hoogsensitief |
Het samenspel van deze elementen is: complex, intens, snel en creatief. De elementen van het Delphi-model zijn met elkaar verbonden. Bij hoogbegaafden zijn vaak veel elementen in sterke mate aanwezig, sommige extreem sterk.
2. Ben ik hoogbegaafd?
Veel volwassenen ervaren enige schroom om te zeggen: ‘Ik ben hoogbegaafd’. Want wanneer ben je nu precies hoogbegaafd? En is dat niet een beetje arrogant om over jezelf te zeggen? Hoogbegaafdheid is iets heel persoonlijks en je stelt jezelf in een gesprek hierover dan ook kwetsbaar op. Daarom kan het voor volwassen hoogbegaafden fijn zijn om deze informatie alleen met familie of vrienden te delen. Vaak is het ook behulpzaam dit met je werkgever te delen om uit te leggen wat jouw specifieke behoeftes zijn om je werk goed te kunnen doen. Er zijn veel vooroordelen over hoogbegaafdheid en daarom kan het goed zijn om van te voren te bedenken wat de reactie van de ander zou kunnen zijn. Geef een ander ook tijd en ruimte om erover na te denken. Houd het in ieder geval dicht bij jezelf, zodat een ander zich niet aangevallen hoeft te voelen.
Wat is hoogbegaafdheid voor mij? Om dat verder uit te vinden, kan het behulpzaam zijn verder over het onderwerp te lezen of workshops te volgen (bv. via IHBV). Contact met andere hoogbegaafde volwassenen kan erg belangrijk zijn, met name als je je vaak anders voelt. Als je graag meer duidelijkheid wilt hebben over of hoogbegaafdheid bij jou echt speelt, kan het doen van een hoogbegaafdheidsonderzoek met een IQ-test veel voor je betekenen.
3. Is hoogbegaafdheid erfelijk?
De maat h² staat voor het Engelse woord heritability en geeft aan welk deel van de verschillen tussen mensen genetisch bepaald is. De hoogte van IQ wordt in sterke mate genetisch bepaald. Als alle studies naar deze verschillen bij elkaar worden genomen, levert dit een h² op van .50 wat betekent dat 50 procent van de verschillen genetisch is bepaald en de andere 50 procent niet-genetisch is. In de praktijk zien we dan ook dat het IQ van hoogbegaafde broertjes en zusjes over het algemeen niet zoveel van elkaar verschilt. Dotado deed hier zelfs een onderzoek naar!
Ook komt het vaak voor dat ouders die hun kind bij ons laten onderzoeken en ontdekken dat hoogbegaafdheid bij hun kind speelt, sterk geraakt zijn door de overeenkomsten tussen hun kind en zichzelf. Vaak vallen er veel puzzelstukjes op zijn plaats, nu zij volwassen zijn. Puzzelstukjes aangaande hun eigen gevoel van anders zijn of hun eigen schoolcarrière.
Hoogbegaafde kinderen hebben niet zelden één of twee hoogbegaafde ouders. Ook zien we vaak dat een hoogbegaafd kind één of meer grootouders heeft bij wie de kenmerken van hoogbegaafdheid sterk aanwezig zijn. Regelmatig is er sprake van een sterke band tussen het kind en die grootouder.
4. Zijn alle hoogbegaafden sociaal onhandig?
Eén van de vooroordelen in de maatschappij is dat hoogbegaafde mensen niet goed zouden zijn in het leggen en onderhouden van sociale contacten. Dit wordt echter niet gestaafd door onderzoek en is ook niet onze ervaring. Hoogbegaafdheid is geen stoornis maar een gave, juist ook op het gebied van emotionele intelligentie.
Hoogbegaafden hebben een sterk vermogen tot reflectie op het gedrag van anderen en zichzelf. Ze hebben als kind een enorm goede ‘antenne’ ontwikkeld voor sferen, gevoelens en stemmingen van anderen. Als zij volwassen zijn, zetten vele hoogbegaafden deze sterke kwaliteit in, bijvoorbeeld in hun werk maar ook in vriendschappen.
Tegelijk is het zo dat er hoogbegaafden zijn die diep teleurgesteld zijn in de verbinding met anderen. Vaak ligt hieraan een diep trauma van niet gezien en begrepen zijn aan ten grondslag. Vanuit dit trauma trekken zij zich terug en is hun script geworden: ‘Niemand begrijpt mij. Ik moet het alleen doen’. Andere hoogbegaafden zijn zich juist enorm gaan aanpassen aan anderen, ten koste van zichzelf. Zij vertonen supersociaal gedrag, maar dit gaat ten koste van zichzelf. Hun script is geworden: ‘Mijn gevoelens en wensen zijn niet belangrijk. Ik pas mij aan om te overleven’. Beide patronen zijn uiteindelijk destructief en leiden tot klachten als burn-out, depressie en energieverlies.
Ten slotte kan het voor hoogbegaafden een uitdaging zijn om vriendschappen te sluiten en te onderhouden, simpelweg vanwege het denkniveau. Er zijn niet altijd voldoende mensen in hun omgeving die hun manier van denken en interesses delen. Ook zijn hoogbegaafden vaak erg op de inhoud van de vriendschap gericht en kunnen zijn maar een bepaalde mate van oppervlakkigheid verdragen. Gelukkig zijn er verenigingen zoals Mensa en IHBV die een omgeving scheppen waarin hoogbegaafden andere hoogbegaafden kunnen ontmoeten. Ook kan het voor hoogbegaafden goed werken om groepen op te zoeken waarin mensen een interesse delen, zoals een orkest, koor of sportvereniging.
5. Wanneer ben je hoogbegaafd?
Hoogbegaafdheid vaststellen bij iemand die volwassen is, is geen gemakkelijke zaak, omdat de ‘magische grens’ van een IQ van 130 toch voelt als een soort objectief bewijs van hoogbegaafdheid. Tegelijk zien wij in de praktijk vooral volwassenen die zich sterk herkennen in de zijnskenmerken van hoogbegaafdheid, zoals autonomie, intensiteit in voelen en waarnemen en een sterke mate van perfectionisme. Deze volwassenen scoren niet altijd 130 op een Totaal IQ, vaak wel op diverse indexscores (onderdelen van de test die bepaalde intelligentiegebieden meten).
Is een volwassen persoon met een dergelijk profiel dan niet hoogbegaafd? Wanneer ben je hoogbegaafd? Hoogbegaafdheid is naar onze mening iets dat zowel uit (een onderdeel van) een intelligentietest naar voren moet komen als in de observaties en het ontwikkelingsverhaal van die persoon naar voren moet komen. Dit alles samengenomen, leidt dan tot de conclusie dat er veel hoogbegaafdheidskenmerken aanwezig zijn. Wij doen deze uitspraak liever dan: ‘Jij bent wel of niet hoogbegaafd’.
6. Hebben hoogbegaafden een autoriteitsprobleem?
Een belangrijk kenmerk van hoogbegaafden is hun sterke behoefte aan autonomie. Ze denken in sterke mate onafhankelijk. Het is dan ook logisch dat veel hoogbegaafden in een beroep terecht komen waarin zij zelfstandig kunnen denken en werken en waarin zij veel vrijheid ervaren om dingen op hun eigen wijze aan te pakken, denk aan ondernemer, kunstenaar of docent. Hoogbegaafde volwassenen die werken onder een baas die autoritair is ingesteld en weinig ruimte geeft aan de autonomiebehoefte van de hoogbegaafde werknemer, komen vaak in conflict met hun baas.
Een manier om uit te zoomen en te komen tot een constructieve oplossing, kan zijn om te werken met de drie plekken waaruit je je werk kunt doen binnen een organisatie.
7. Waarom voelen hoogbegaafden zich vaak anders?
Wie denk je wel niet dat je bent? Waar haal jij die wilde ideeën vandaan? Waarom doe je het niet wat langzamer? Voor jou is het ook nooit genoeg! Zomaar wat kritische vragen die hoogbegaafde volwassenen vaak naar hun hoofd geslingerd krijgen (Mary-Elaine Jacobsen, 1999). Dergelijke opmerkingen zijn soms goed bedoeld, maar kunnen bij de hoogbegaafde hard binnenkomen omdat ze te maken hebben met hoe je bent.
Hoogbegaafden pakken dingen graag grondig aan, zien vanuit hun perfectionisme vaak goed wat er nog beter kan en beleven de wereld om hen heen zeer intens. Daarom is het lastig om deze kritiek te plaatsen, als je niet weet waar deze vandaan komt. Als je je bewust bent van je hoogbegaafdheid, kun je deze kritiek vaak beter plaatsen.
‘Waarom voel ik me zo anders?’ is de vraag die het meest gesteld wordt door volwassen hoogbegaafden die in onze praktijk op ontdekkingstocht zijn naar zichzelf en wat hun begaafdheid precies voor invloed heeft op hun zelfbeeld en contact met anderen. Deze vraag is helaas ook vaak gekoppeld geraakt aan de vraag: ‘Wat is er mis met mij?’ en: ‘Wat doe ik fout?’
Als je volwassen én hoogbegaafd bent, ben je per definitie vaak slimmer dan je baas en je collega’s. Je kunt niet verwachten dat die ander zich volledig kan inleven in jouw denkwijze. Tegelijk kun je als hoogbegaafde wel degelijk bij de groep horen. Jezelf kunnen zijn én toch aansluiten bij de ander kan samengaan. Daarbij is het van fundamenteel belang jezelf en je eigen behoeftes goed te leren kennen.
8. Wat moet ik weten als leidinggevende van een hoogbegaafde volwassene?
Volgens Schwiebert (2015) zijn er vijf belangrijke struikelblokken die hoogbegaafden op hun werk ervaren:
- Hoge eisen stellen aan de baan: ‘Er bestaat geen baan die bij me past’.
- Perfectionisme en de koppeling die gemaakt wordt aan het gevoel van zelfwaarde: ‘Ik ben niet goed genoeg’.
- Conflicten voor verwachtingen van anderen en ontmoediging: ‘Mijn droom is sowieso onrealistisch’.
- Keuzestress: ‘Ik kan niet kiezen’.
- Hooggevoeligheid en belastbaarheid: ‘Ik houd het niet vol wat anderen zo gemakkelijk af lijkt te gaan.’
Als baas van een hoogbegaafde is het van belang om te weten dat bovenstaande problemen te maken kunnen hebben met niet erkende hoogbegaafdheid bij een werknemer. Het kan dan ook zeer waardevol zijn om in een gesprek met de werknemer te benoemen wat je merkt en het onderwerp hoogbegaafd ter sprake te brengen. Doe dit voorzichtig: ‘Ik zie … Zou het zo kunnen zijn dat ….?’ Wees je ervan bewust dat hoogbegaafdheid niet altijd direct een positieve associatie oplevert bij je werknemer. Het kan behulpzaam zijn een psychologische test aan te bieden aan je werknemer waardoor de vraag ‘Ben ik hoogbegaafd?’ beantwoord kan worden.
Een begripvolle, steunende en niet-autoritaire insteek is erg belangrijk voor een succesvolle relatie tussen werkgever en werknemer. Geef helderheid over het doel en wees faciliterend en ondersteunend aanwezig. Daarnaast is het belangrijk dat de werknemer voldoende mogelijkheden moet hebben om zijn intellectuele capaciteiten en creativiteit in te zetten. Een hoogbegaafde werknemer houdt van complexiteit en uitdaging. Bied deze ruimschoots. Ook het werken aan taken waarin innovatie en verbetering een grote rol speelt, geven een hoogbegaafde volwassene al snel een diepgaand gevoel van bevrediging.
Ten slotte is het rekening houden met de sensitiviteit van deze werknemer van groot belang. Kleine aanpassingen, zoals een prettige werkruimte en voldoende afwisseling tussen contact met anderen en alleen zijn om te kunnen verwerken, kunnen veel betekenen voor het werkplezier en de productiviteit van de hoogbegaafde werknemer. Het allerbelangrijkste is, naar mijn ervaring, echter een open sfeer in het bedrijf waarin iedere werknemer mag zijn zoals wie hij of zij is en wordt gewaardeerd om zijn specifieke bijdrage. Dit behelst ook dat de werknemer de mogelijkheid krijgt om persoonlijk te groeien en daarbij ondersteuning van zijn werkgever ontvangt.
Meer lezen?
Hoogbegaafde vrouwen
Hoogbegaafde vrouwen laten ander gedrag zien dan hoogbegaafde mannen. Kenmerken van hoogbegaafdheid bij een volwassen vrouw zijn vaak het enorme aanpassingsvermogen en de emotionele intelligentie.
Onderzoek naar hoogbegaafdheid in de GGZ
Amber Geerts, student Toegepaste psychologie aan de HBO Academy, deed in opdracht van Dotado een afstudeeronderzoek dat zich richt op de ervaringen van hoogbegaafden in behandelingen binnen de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ). Wat waren haar bevindingen?
Theorie van Positieve Desintegratie van Dabrowski
Hoogbegaafden hebben een groot potentieel om diepgaand te groeien en te ontwikkelen in hun persoonlijkheid.
Zelf hoogbegaafd?
Is het belangrijk om te weten of je zelf hoogbegaafd bent om een hoogbegaafd kind op te voeden? Het antwoord op deze vraag hangt vooral af van je eigen behoefte als ouder.
Hulp nodig?
Onderzoek bij volwassenen
Een hoogbegaafdheidsonderzoek kan inzicht geven in hoogbegaafdheid bij jezelf.
Coaching volwassenen
Heb je net ontdekt dat je hoogbegaafd bent of heb je dit vermoeden? Wij bieden een veilige plek voor jouw verhaal …