Hoogbegaafde volwassenen ervaren meer dan eens onbegrepen uitdagingen in het dagelijks leven. Hoogbegaafdheid gaat verder dat enkel een IQ boven de 130, het omvat ook persoonlijke eigenschappen en talenten welke in context met de omgeving, mits niet goed gefaciliteerd, voor problemen kunnen zorgen in het werkleven, sociaal leven, gezinsleven of persoonlijk functioneren. Zodoende kan men bij de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) terecht komen. Uit de praktijk blijkt dat veel hoogbegaafden die zich wenden tot de GGZ voor uitdagingen komen te staan. Deze uitdagingen komen in de vorm van misdiagnoses, ongeschikte behandelingen en stroef lopende therapeutische relaties. Dotado heeft met deze voorkennis onderzoek gedaan naar de behoeftes van hoogbegaafden in de GGZ en presenteert de bevindingen in dit artikel.
Hoogbegaafdheid in een notendop
Om te begrijpen wat hoogbegaafdheid omvat, hanteert Dotado het model van Kooijman-van Thiel (2008), waarbij niet alleen het IQ maar ook persoonlijke eigenschappen, zowel intern als in relatie met de omgeving, worden meegenomen. Belangrijke termen zijn hoogsensitiviteit en overprikkelbaarheden welke een rol spelen voor veel hoogbegaafden en voor verwarring kunnen zorgen tijdens diagnosestelling. Al deze factoren kunnen leiden tot een scala aan uitdagingen in GGZ-behandelingen en diagnostisering van de hoogbegaafde individu.
Uitdagingen voor hoogbegaafden in de GGZ
De volgende uitdagingen komen naar voren als het gaat om de behandeling van hoogbegaafden in de GGZ:
- Misdiagnose: Wanneer hoogbegaafdheid niet wordt meegenomen in het diagnose proces en dit wel speelt, is er een grote kans op misdiagnose. Gedragspatronen passend bij hoogbegaafdheid kunnen verkeerd geïnterpreteerd worden en toegewezen worden aan een stoornis. Om tot een goede diagnose te komen moet er rekening gehouden worden met het verhaal van de individu, de ontwikkeling van de klachten, de context waar de individu in functioneert en eventuele andere factoren die van invloed kunnen zijn op het gedrag, zoals hoogbegaafdheid. De hoogsensitiviteit of overprikkelbaarheden kunnen, wanneer de hoogbegaafdheid niet bekend is tijdens de diagnosestelling, verward worden met stoornissen die invloed hebben op de prikkelverwerking, zoals autisme of ADHD. De vaak geringe kennis van uitingen van hoogbegaafdheid in de GGZ versterkt dit probleem.
- De therapeutische relatie: Een goede therapeutische relatie is essentieel voor een succesvolle behandeling. Hoogbegaafden functioneren op een ander niveau en ervaren daardoor vaak dat behandelaren hen niet begrijpen, wat kan leiden tot problemen in de samenwerkingsrelatie. Hoogbegaafden kunnen vaak langer op gemiddeld of bovengemiddeld niveau functioneren, waardoor de klachten verkeerd kunnen worden ingeschat. Dit kan effect hebben op de intensiteit van de behandeling, de opbouw van de behandeling en eventuele onvrede bij de behandelaar, gezien deze een ander (klinisch) beeld heeft bij de individu dan deze ervaart.
- Ongeschikte behandeling: Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een populaire behandeling die voor veel klachten ingezet kan worden, maar door hoogbegaafden vaak als te simplistisch en rigide wordt beschouwd. EMDR (Eye Movement Desensitisation and Reprocessing) is een techniek die vaak bij trauma ingezet wordt, deze moet soms worden aangepast om tegemoet te komen aan de snelle verwerkingstijd van het werkgeheugen bij hoogbegaafden. Groepstherapie en dagbesteding kunnen eveneens uitdagingen met zich meebrengen. Aanpassingen en flexibiliteit in de behandeling zijn van groot belang om de effectiviteit van de behandeling voor deze doelgroep te waarborgen.
Behoeftes van hoogbegaafden in GGZ-behandelingen
De volgende behoeftes van hoogbegaafden kwamen in het onderzoek naar voren:
- Behoefte aan erkenning: Erkenning omvat het gevoel van gezien, begrepen en serieus genomen worden en staat in nauw verband met begrip van hoogbegaafdheid. Deze behoeften blijken in de praktijk vaak onvoldoende vervuld. Gezien worden is een abstract begrip wat neerkomt op zichzelf kunnen zijn en het gevoel te hebben dat de persoon als geheel benaderd wordt. Begrepen worden houdt in dat de behandelaar in staat is om goede vragen en terugkoppelingen te geven en dat de cliënt niet veel moeite moet doen om het verhaal goed over te brengen. Serieus genomen worden uit zich op meerdere manier, maar blijkt een aandachtspunt te zijn voor veel hoogbegaafden in de GGZ. Tot slot is het voor veel hoogbegaafden in de GGZ van belang dat de behandelaar kennis en begrip heeft van hoogbegaafdheid, omdat dit een integraal onderdeel is van wie zij zijn en hoe zij (anders) functioneren.
- Behoefte aan diepgang: Een diepgaande benadering van behandelingen is een overheersende behoefte onder hoogbegaafden. Zij hebben vaak al veel zelfinzicht en zelfsturend vermogen, waardoor behandelingen snel als oppervlakkig ervaren worden.
- Behoefte aan in contact komen met de emoties: Hoogbegaafden zijn vaak erg actief in het denken en het actieve denken kan soms de nuances van het voelen overstemmen. In de GGZ ligt veel nadruk op het cognitieve aspect. De behoefte speelt om meer in contact te komen met de emoties en lichamelijke verwerkingsprocessen, middels mindfulness oefeningen, bewust stilstaan bij het gevoel of behandelwijzen die met de fysieke ervaring werken, zoals psychomotorische therapie (PMT).
- Behoefte aan meer samenwerking met de behandelaar: Het blijkt dat hoogbegaafden een doelgerichte aanpak prefereren. Ze willen vooraf weten of de behandeling de moeite waard is en willen inzicht in de redenen achter het gekozen plan van aanpak. Transparantie bevordert begrip, wat leidt tot meer motivatie voor de behandeling. Hoogbegaafden willen niet blindelings protocollen volgen, maar zoeken behandelingen die passen bij hun behoeftes. Tijdens de behandeling blijft de behoefte aan afstemming bestaan, gezien behandelingen soms aangepast moeten worden om tot behandelresultaat te komen.
- Behoefte aan intelligente en draagkrachtige behandelaar: Dit onderwerp draagt nog wat controversie met zich mee betreft het uitdragen van de eigen intelligentie en het uitspreken van de behoefte om op niveau te kunnen praten. Het hebben van een intellectuele klik met een behandelaar bevorderd de mate van diepgang in de behandeling en het gevoel begrepen te worden, gezien de behandelaar makkelijker meekomt met het verhaal en de onderliggende behoeftes. Daarbij is het belangrijk dat een behandelaar over voldoende draagkracht beschikt en de persoon op emotioneel, verbaal en cognitief gebied goed aan kan.
Ten slotte
Het onderzoek van Dotado biedt een waardevol inzicht in de behoeftes van hoogbegaafde volwassenen in de GGZ en wordt ondersteund door verschillende literaire bronnen. Hoogbegaafdheid omvat zo veel meer dan een hoog IQ en heeft inherent impact op de behandeling. Zodoende luidt het advies om de behandelaar op de hoogte te stellen van de hoogbegaafdheid en wat dit voor de individu betekent. Dit advies is niet alleen om misdiagnose en communicatieproblemen te voorkomen, maar ook om aan te kunnen geven wat de individuele behandelbehoeftes zijn. Voor meer aanbevelingen, achtergrond en literaire onderbouwing verwijzen wij u graag naar het Whitepaper Bridging the Gap: Inventarisatie van de behoeftes van hoogbegaafden in de Geestelijke Gezondheidszorg.
Verder lezen?
Wat houdt hoogbegaafdheid bij volwassenen in?
In dit artikel komen vragen aan bod die vaak in onze praktijk zijn gesteld. Door volwassenen die willen weten of ze hoogbegaafd zijn en hoe ze dat dan kunnen weten. Maar ook door hun partners, vriendinnen en werkgevers.
Overprikkelbaarheden
Welke overpikkelbaarheden onderscheidt Dabrowski en hoe herken je deze bij jezelf?
Theorie van Positieve Desintegratie van Dabrowski
Hoogbegaafden hebben een groot potentieel om diepgaand te groeien en te ontwikkelen in hun persoonlijkheid.
Hulp nodig?
Coaching
Dotado biedt (jong)volwassenen een veilige omgeving met veel begrip en kennis van wat het betekent om hoogbegaafd en/of hooggevoelig te zijn.
Onderzoek
Wanneer ben je hoogbegaafd? Onderzoek is zicht krijgen op dat puzzelstukje dat ontbreekt, waardoor je jezelf en je eigen levensloop beter kunt begrijpen. Daarbij is ook oog voor jouw specifieke overprikkelbaarheden en overlap met kenmerken van stoornissen.