Het zijnsluik: zijnskenmerken van hoogbegaafdheid

Prof. dr. Tessa Kieboom omvat deze kenmerken in het zogenaamde ‘zijnsluik’. Deze zijnskenmerken, zo stelt zij, komen bij alle mensen voor, maar zijn bij hoogbegaafden prominenter aanwezig waardoor zij een andere benadering vragen. Om welke zijnskenmerken gaat het?

Perfectionisme

Tessa Kieboom noemt dit de ‘confrontatie met de complexiteit van dingen’. Perfectionisme houdt direct verband met hoogbegaafdheid en daarbij ligt faalangst op de loer. Hoogbegaafden leggen de lat hoog en hebben hoge verwachtingen van zichzelf. Als ze vervolgens merken dat ze iets nog niet kunnen, beginnen ze er niet aan of stoppen ze er plotseling mee: “Beter niets doen, dan fouten maken”.

Rechtvaardigheidsgevoel

Regels en afspraken zijn voor hoogbegaafden erg belangrijk, evenals beloftes. Worden deze zonder goede reden verbroken, dan leidt dit vaak tot gevoelens van ongenoegen en discussies. Dit gedrag is ook kenmerkend binnen het autisme spectrum en daardoor krijgen hoogbegaafden regelmatig foutief deze diagnose. Daarnaast komt het rechtvaardigheidsgevoel tot uiting in idealisme. Zo zijn hoogbegaafden vaak begaan met onrecht in de wereld, oorlogen, natuurrampen en dierenleed.

Hoogsensitiviteit

Zo’n 25% van de mensen is hoogsensitief en ongeveer 2,5% is hoogbegaafd. Een hoogsensitief persoon kan hoogbegaafd zijn, maar een hoogbegaafde is altijd hoogsensitief.

Hoogbegaafden reageren gevoeliger op geluid, labeltjes in kleding irriteren en tast- en smaakzin zijn sterk. Ze kunnen intens genieten van kunst en muziek en ontroerd of verdrietig raken door een verhaal, film of boek. Daarnaast zijn ze angstiger en ongeruster dan anderen, omdat ze zich meer bewust zijn van wat er zou kunnen gebeuren. Hoogbegaafden tillen zwaarder aan een afwijzing of teleurstelling. Hoogsensitiviteit is dus één van de meest wezenlijke zijnskenmerken bij hoogbegaafde volwassenen maar ook kinderen.

Kritische houding

Hoogbegaafden zijn vaak bijzonder opmerkzaam en kritisch. Dit kan leiden tot hoge kwaliteit, maar ook tot conflict. Veel hoogbegaafden benaderen een situatie rigide of vanuit een zorgvuldig gevormde overtuiging, waardoor die lastig is om te veranderen. Als iemand in de ogen van een hoogbegaafde een situatie verkeerd aanpakt, wordt dit niet snel vergeten. Hoogbegaafden kunnen tevens pijnlijk eerlijk zijn, wat nog wel eens voor ongemakkelijke situaties kan zorgen.

De theorie van Dabrowski en hoogbegaafdheid

Een ander model dat verschillen in sensitiviteit tussen mensen nader verklaart en dat veel herkenning oproept bij hoogbegaafden is van Dabrowski, een Poolse psychiater die een persoonlijkheidstheorie ontwikkelde, de zogenaamde Theorie van positieve desintegratie. Eén van de aspecten uit deze theorie zijn de overexitabilities, gebieden waarop mensen ‘superstimuleerbaar’ zijn. Hij omschreef dit als een sterk verhoogde reactie van het zenuwstelsel op stimuli. Deze overexitabilities zijn geen indicaties van een stoornis maar stimuleren juist de persoonlijkheidsontwikkeling. Leerlingen van Dabrowski deden onderzoek naar het verband tussen deze overexitabilities en hoogbegaafdheid. Frank Valk en Nancy Miller deden in 2009 een meta-analyse van die onderzoeken en daaruit blijkt keer op keer dat hoogbegaafden keer op keer meer ‘overexcitable’ zijn, met name wat betreft het emotionele, intellectuele en verbeeldende kanaal. Bij jonge kinderen in de kleuterleeftijd zijn deze gevoeligheden vaak al herkenbaar en een belangrijke indicator om hoogbegaafdheid te kunnen voorspellen.

Dotado neemt de theorie van Dabrowski in onderzoeken naar hoogbegaafdheid mee bij zowel kinderen als volwassenen, door middel van gesprekken waarin de zijnskenmerken aan de orde komen maar ook door middel van een gestandaardiseerde vragenlijst, de OEQ-II.

Bronnen:

Mendaglio, S. (2008) Dabrowski’s Theory Of Positive Disintegration. Anodyne, Inc. DBA Great Potentional Press, Inc.

Kieboom, T. & Venderickx, K. (2017). Meer dan intelligent. De vele gezichten van hoogbegaafdheid bij jongeren en volwassenen. Tielt België: Lannoo

Verder lezen?

Theorie van Positieve Desintegratie van Dabrowski
Hoogbegaafden hebben een groot potentieel om diepgaand te groeien en te ontwikkelen in hun persoonlijkheid.

Misdiagnose van hoogbegaafden
Hoe komt het dat er zoveel hoogbegaafden ten onrechte gediagnosticeerd worden met AD(H)D, autisme, depressie enz.?

Hoogbegaafdheid en werk
Hoogbegaafde volwassenen die bij ons in coaching komen, komen regelmatig met een werkgerelateerde vraag bij ons. Ze zijn hoogbegaafd én vastgelopen op de werkvloer.

Hulp nodig?

Coaching
(Vermoedelijk) hoogbegaafde volwassenen biedt Dotado een veilige omgeving met veel begrip en kennis van wat het betekent om hoogbegaafd en/of  hooggevoelig te zijn.

Onderzoek
Wanneer ben je hoogbegaafd? Onderzoek is zicht krijgen op dat puzzelstukje dat ontbreekt, waardoor je jezelf en je eigen levensloop beter kunt begrijpen. Daarbij is ook oog voor jouw specifieke overprikkelbaarheden.