Dabrowski definieert persoonlijkheid als een volledig ontwikkeld individu, zelfbewust en zelfverkozen. Deze persoonlijkheid ontwikkelt zich door desintegratie (uiteenvallen) van de bestaande emotionele en cognitieve structuren, wat nodig is om structuren van een hoger niveau te ontwikkelen en te groeien als mens. Neurose (burn-out, stress, angst, depressie, minderwaardigheids- en schuldgevoel) en innerlijk conflict kunnen een aanwijzing zijn van emotionele groei of in ieder geval de potentie daartoe. Hoe intelligenter iemand is, hoe complexer hij denkt en hoe groter de behoefte is aan diepgang. De diepgaande nieuwsgierigheid die zoveel hoogbegaafden kenmerkt is ook van toepassing op zichzelf: wie ben ik, waarom ben ik hier en wat is de zin van mijn bestaan? Dit kan leiden tot diepgaande crisissen. In de huidige maatschappij worden deze crisissen en het ‘niet weten’ dat hiermee gepaard gaat vaak gezien als iets wat moet worden verdrongen. Het kost tijd en veroorzaakt ongemak waar het lastig bij uit te houden is als je ‘gelukkig zijn’ als het ultieme ziet wat in het huidige leven te bereiken valt. Lijden, ongemak, verdriet en rouw, daar zijn we in het Westen niet zo goed in. We bestrijden het zo efficiënt mogelijk met medicatie, cognitieve gedragstherapie en willen het zo snel mogelijk oplossen.
Een andere benadering
Maar wat nu als we deze crisissen op een andere manier bekijken, namelijk als noodzakelijk om diepgaand te veranderen en daarmee dichterbij jezelf te komen? Om vanuit het contact met dat innerlijke kompas werkelijk impact op de omgeving te gaan maken? Dat is het potentieel dat in zoveel hoogbegaafden sluimert en waarbij een coach of therapeut een bedding kan geven, door te luisteren, de juiste vragen te stellen en bemoedigend aanwezig te zijn. Door aan te moedigen juist naar het verdriet, naar het niet weten en naar het lijden toe te gaan. Omdat alles wat je omarmt en erkent, zijn afschrikwekkend effect verliest en omsmelt in goud.
De zin van het bestaan
In zijn klassieker ‘De zin van het bestaan’ beschrijft de psychotherapeut Victor Frankl zijn ervaringen in diverse concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog, waar hij zijn familie en geliefde verloor. Vanuit de donkerste ervaringen en het meest onvoorstelbare lijden, formuleert hij zijn logotherapie, een therapie die er vanuit gaat dat ieder mens op zoek is naar de zin van zijn bestaan. Zijn uitgangspunt is dat ieder leven in zichzelf betekenis heeft, maar dat het aan de individuele persoon is om de zin van zijn eigen bestaan te gaan formuleren. De zoektocht die daarmee gepaard gaat, formuleert hij als ‘spirituele nood’ in plaats van ‘een stoornis’. Het getuigt juist van grote moed om dit lijden onder ogen te zien en aan te gaan. Geestelijke gezondheid is dan niet het afwezig zijn van lijden of spanning, maar is juist gebaseerd op een zekere mate van spanning, de spanning tussen wat men reeds heeft bereikt en hetgeen men nog moet voltooien oftewel tussen ‘hetgeen men is en hetgeen met moet worden’.
“De mens heeft in feite geen behoefte aan een spanningsloze toestand, maar aan het streven en de strijd om een waardevol doel te bereiken.” (Victor Frankl)
Drie manieren
Op welke manier kan een hoogbegaafde de zin van zijn eigen unieke bestaan ontdekken? Frankl beschrijft daarvoor drie routes: 1) via het stellen van een daad. 2) via de liefde 3) via het lijden.
- Het stellen van een daad. Hiermee bedoelt Frankl een prestatie of succes, een taak in het leven. Dit kan een creatieve productie zijn, zoals een schilderij, boek of muziekstuk. Maar het kan ook het runnen van een onderneming zijn, het leveren van een bijdrage aan dat bedrijf of het lesgeven aan studenten. Dit raakt bij hoogbegaafden aan hun passie en talent, aan datgene wat ze niet kunnen laten en waar ze met zoveel plezier mee bezig zijn. Vanwege hun vele mogelijkheden en intelligentie is het voor veel hoogbegaafden niet altijd makkelijk om te ontdekken waar ze precies op aan gaan en waar ze hun energie op willen richten. In alle levensverhalen van hoogbegaafden die ik heb mogen horen, is mijn opgevallen hoezeer zingeving voor hen is gekoppeld aan een baan of bezigheid die hen verbindt met hun passie en hun eigen innerlijke waarden die hen trekken.
- De liefde. Door liefde te ervaren van anderen wordt de hoogbegaafde in staat gesteld zijn potentiële mogelijkheden te verwezenlijken. De ander raakt iets bij je. Je wordt werkelijk gezien in je kern en hierdoor word je bewust van wat je kan zijn en wat je kunt worden. De ander is dan een spiegel voor jou. Ook hierin zien we een zoektocht bij hoogbegaafden. Want vaak wordt ervaren dat het lastig is mensen in de omgeving te vinden aan wie men zich werkelijk kan spiegelen. Je wilt zo graag gezien en ontmoet worden! Maar wie is in staat jou werkelijk te zien in al jouw pracht en kracht? Het ontmoeten van andere hoogbegaafden kan dan ook een heel emotionele ervaring zijn, een gevoel van ‘thuiskomen’
- Het lijden. Als geen ander heeft Frankl ervaren hoe het is om te lijden en om anderen te zien lijden. Hij heeft daaruit geconcludeerd dat lijden een krachtig instrument is om de hoogste waarde van zijn leven te verwezenlijken en in contact te komen met de diepste zin van het leven. Juist oog in oog met het onafwendbare lot (wat concreet een ongeneeslijke zieke kan zijn maar ook een scheiding of een burn-out) wordt de mens geconfronteerd met zijn diepste zin. De wijze waarop de persoon zich tot het lijden verhoudt maakt daarbij het verschil: kiest hij voor het slachtofferschap of draagt hij het lijden/zijn eigen lot met waardigheid?
Conclusie
Concluderend wil ik stellen dat de taak van een coach of therapeut die met hoogbegaafden werkt, niet is om de hoogbegaafde af te helpen van zijn gevoelens van onbehagen, neerslachtigheid of verdriet. Het is veeleer zijn taak om de hoogbegaafde te helpen om zijn existentiële crisis helemaal aan te gaan en te doorvoelen, zodat hij weer of meer contact maakt met de zin van zijn bestaan. Deze taak of te wel de zin van ieders bestaan is voor ieder mens verschillend en uniek. Hij kan daar alleen zelf antwoord op geven en zich daar alleen zelf toe verhouden op een wijze die hem en het leven dient. De coach of therapeut kan daarin een belangrijke bedding geven en ruimte geven aan dit proces door aandachtig en dienend aanwezig te zijn aan het belangrijke proces van zijn client. Wetend dat hij het vermogen heeft om deze crisis door te komen en er sterker uit te komen als hoogbegaafd mens.
Verder lezen?
Wat houdt hoogbegaafdheid bij volwassenen in?
In dit artikel komen vragen aan bod die vaak in onze praktijk zijn gesteld. Door volwassenen die willen weten of ze hoogbegaafd zijn en hoe ze dat dan kunnen weten. Maar ook door hun partners, vriendinnen en werkgevers.
Overprikkelbaarheden
Welke overpikkelbaarheden onderscheidt Dabrowski en hoe herken je deze bij jezelf?
Theorie van Positieve Desintegratie van Dabrowski
Hoogbegaafden hebben een groot potentieel om diepgaand te groeien en te ontwikkelen in hun persoonlijkheid.
Hulp nodig?
Coaching
Dotado biedt (jong)volwassenen een veilige omgeving met veel begrip en kennis van wat het betekent om hoogbegaafd en/of hooggevoelig te zijn.
Walk your Talk
Een wandeling met gelijkgestemden waarin je gespiegeld wordt en je zingevingsvragen op tafel mogen komen.
Leef! Een persoonlijke ontwikkelingscursus
Een programma voor mensen die niet alleen kennis tot zich willen nemen, maar dit ook graag handen en voeten willen geven in hun dagelijks leven. Je hebt behoefte aan verbinding met anderen die de diepte in willen gaan. In acht bijeenkomsten werk je, in het gezelschap van andere (hoog)begaafden als spiegel, aan je persoonlijke leervraag.