| Als een uiting van begaafdheid | Als reactie op een veeleisend ouder |
| Intrinsiek gemotiveerd | Extrinsiek gemotiveerd |
| Verhoogt het gevoel van zelfbewustzijn | Ondermijnt het gevoel van zelfbewustzijn |
| Een expressie van ontwikkelingspotentieel | Remt ontwikkelingspotentieel af |
| Vergroten verantwoordelijkheid | Minder verantwoordelijkheidsgevoel |
| Focus op eigen verwachtingen | Focus op andermans verwachtingen |
| Niet gerelateerd aan uitstelgedrag | Vaak gerelateerd aan uitstelgedrag |
| Moet worden beheerd | Moet worden geheeld en behandeld |
Ermee omgaan
Het is dus belangrijk om de bron van perfectionisme bij het kind te lokaliseren. Als het kind perfectionistische is uit een innerlijke bron, leidt dit tot passie, energie en focus. Wellicht is het beter om dit idealisme te noemen. Dit soort perfectionisme kan tot frustratie leiden als ‘what could be’ veranderd in ‘what should be’. Bij jonge hoogbegaafde kinderen is deze frustratie vaak zichtbaar omdat hun motorische vaardigheden nog niet zo ver ontwikkeld zijn als hun cognitieve vaardigheden (asynchrone ontwikkeling). Een kleuter met een ontwikkelingsvoorsprong die probeert papa of mama na te tekenen, maar het lukt niet en hierdoor heel gefrustreerd raakt, moet daarom begeleid worden. Hij leert dat door te oefenen en het nogmaals te proberen, hij beter wordt in het maken van de tekening. Deze kleuter heeft er niets aan als zijn ouders zeggen: ‘Maar het is toch al heel mooi? Het is goed zo.’ Zijn standaard is vele malen hoger en hij ziet drommels goed dat zijn tekening van papa of mama nog niet lijkt op het beeld van papa of mama in werkelijkheid. Laat hem maar oefenen en perfectioneren, zodat de tekening beter wordt! Denk aan Rembrandt of Picasso. Zij waren waarschijnlijk als jong kind zeer perfectionistisch op het gebied van tekenen. Zij hebben in de loop van de jaren hun werk geperfectioneerd en werden daardoor geweldige schilders! Een ouders doet er dus beter aan om te zeggen: ‘Wat goed dat jij probeert om mij na te tekenen! Dat is inderdaad heel moeilijk. Probeer het nog maar eens een keer. Dan wordt je tekening vast nog beter!’
Introversie
Daarnaast blijken veel hoogbegaafde kinderen een wat introvertere stijl te hebben dan gemiddeld begaafde kinderen (Sword, 2001). Dit betekent dat zij meer gefocust op en bewust zijn van hun innerlijke wereld en vooral begrijpen door observatie. Ze zullen niet zo snel geneigd zijn om door middel van trail and error te leren en reageren pas als ze iets goed hebben overwogen. Ze pauzeren even voordat ze actie ondernemen. Deze pauze wordt vaak, ten onrechte, door anderen gezien als besluiteloosheid en onzekerheid. Introverte hoogbegaafde kinderen hebben deze pauze echter nodig om een nieuwe situatie in hun bestaande denkpatroon te integreren. Vandaar dat veel kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong al van jongs af aan dit patroon vertonen. Ze gaan pas loslopen als ze ‘het zeker weten’ en doen het dan ook meteen erg goed. Bij fietsen, zwemmen, lezen, praten… op al deze gebieden observeren ze eerst bijzonder goed. Dit kan perfectionistisch worden genoemd, maar het is eerder introversie. Daar is niks mis mee. Het verschil tussen extraversie en introversie is net zo’n voorkeur als links- of rechtshandig zijn. Daar is tegenwoordig ook geen oordeel meer over.
Voldoen aan verwachtingen
Alles perfect willen doen kan bij het kind echter ook voortkomen uit een externe bron. Het kind past zich dan aan en probeert steeds te voldoen aan de verwachtingen van anderen. De omgeving heeft een bepaald beeld van hoe het kind moet zijn en geeft het kind te weinig ruimte om zijn eigen weg te gaan. Een hoogbegaafd kind voelt dit door zijn emotionele gevoeligheid zeer goed aan. Deze vorm van aanpassing is echter niet gezond en het is daarom belangrijk om als ouder van een kind dat perfect wil zijn of alle perfect wil doen kritisch naar jezelf te kijken: is er een gezonde relatie tussen mij en het kind? Mag het kind anders zijn dan ik of zit ik er te veel bovenop? Ervaart mijn kind onvoorwaardelijke liefde van mijn kant? Een uiting bij het kind die laat zien dat er een sprake is van scheefgroei op dit punt is als het kind overdreven ‘zorggedrag’ gaat vertonen naar de ouder toe. Het kind probeert het perfecte kind te zijn, omdat het voelt dat de ouderliefde ‘verdiend’ moet worden en dus niet onvoorwaardelijk is. Het is vanzelfsprekend dat dit voor een kind doodvermoeiend en ongezond is, aangezien hij deze mate van perfectie nooit zal halen en dus steeds teleurgesteld zal raken in zichzelf. Gek genoeg wordt dit soort perfectionisme ook gelinkt aan uitstelgedrag. Het is eigenlijk de rationele stem die het idee tegenspreekt dat perfectionisme de oplossing is voor de verstoorde relatie met de ouder. Deze kinderen worden vaak later de pubers die geen doorzettingsvermogen meer tonen en de volwassenen die niet meer tot afronding van dingen komen. Ze zijn bang om geconfronteerd te worden met de ervaring dat het niet perfect kunnen zijn toch niet leidt tot een gevoel van zelfvertrouwen en onvoorwaardelijke acceptatie. Daarom kiezen ze er maar liever voor om de afronding van zaken te vermijden, zodat ze niet met de pijn geconfronteerd hoeven te worden.
Genezen of waarderen?
Als een kind dus steeds bezig is met de verwachtingen van anderen waar te maken en zich daarom steeds aanpast, is er sprake van ongezond perfectionisme. In dit geval is het belangrijk om als ouder kritisch naar de eigen opvoedingsstijl te kijken en een kind onvoorwaardelijk lief te hebben. Het zelfbeeld van het kind is dan ongezond en een vorm van coaching of (spel-)therapie kan noodzakelijk zijn. Vaak is dan ook een vorm van oudercoaching nodig, zodat de ouder tools in handen krijgt om het zelfbeeld van het kind te versterken en gezonde verwachtingen van het kind te hebben. Vaak is er echter bij hoogbegaafde kinderen veel meer sprake van perfectionisme als karaktereigenschap en is het niet nodig om een kind op dit punt te ‘genezen’. Veel meer moet deze eigenschap gewaardeerd worden en in goede banen geleid worden. Alle bekende uitvinders, filosofen, schrijvers en musici zijn perfectionistische mensen, anders hadden zij niet bereikt waar zij nu beroemd om zijn geworden.
Gebruikte literatuur
Erickson, L. (2011). Perfectionisme. From the inside out or the outside in? Gepubliceerd op http://talentdevelop.com/articlelive/articles/1163/1/Perfectionism–From-the-inside-out-or-the-outside-in/Page1.html.
Kieboom, T. (2014). Jij kan beter! Als je kind een onderpresteerder is. Witsand Uitgevers bvba
Sword, L.K. (2001). Psycho-social Needs: Understanding The Emotional, Intellectual and Social Uniqueness Of Growing Up Gifted. Gepubliceerd op http://www.giftedservices.com.au/