Hindernissen bij talentontwikkeling

Binnen het onderwijs dat zij hebben gevolgd, was nog weinig kennis over en ervaring met hoogbegaafdheid. Om welke hindernissen gaat het?

1. Jezelf als norm zien

Als je lange tijd met weinig of geen inspanning een prestatie kunt neerzetten waar anderen flink moeite voor moeten doen, vind je dat na een tijdje heel gewoon. Het is dan nog moeilijk te bevatten dat dit voor andere mensen niet op dezelfde manier verloopt. Dit leidt ertoe dat je steeds hogere eisen aan jezelf gaat stellen, maar ook aan je omgeving. Je krijgt vaker een onvoldaan gevoel en vraagt je af of dit alles is. Andere hoogbegaafden gaan er op een andere manier mee om en minimaliseren de prestaties van anderen of verwachten gewoonweg dat anderen net zo’n prestatie leveren als zijzelf. Hierdoor hebben ze een grote kans niet altijd even sympathiek over te komen of raken ze erg teleurgesteld in de wereld om zich heen. Ze gaan dan steeds vaker solo te werk en missen het verbonden zijn met anderen.

2. Iets bereiken kost tijd

Hoogbegaafden zijn vaak divergente en associatieve denkers. Ze kunnen snel schakelen en buiten hun eigen specialiteit treden om binnen korte tijd oplossingen voor een probleem te bedenken. In teamverband kost een verandering echter vaak tijd omdat anderen vanuit hun eigen specialisme werken. Als een hoogbegaafde hier geen rekening mee houdt, leidt dit tot misverstanden en teleurstelling. Andere hoogbegaafden hebben de ervaring dat leren hen nooit inspanning kostte, maar als zij dan eindelijk een pittige opdracht voor hun kiezen krijgen, denken zij ook snel klaar te kunnen zijn. Dat valt dan tegen en zij geven dan te snel aan ‘dat ze hier geen aanleg voor hebben’. Ze hebben er totaal geen ervaring mee dat studeren tijd kost.

3. Communicatie

Hoogbegaafden hebben vaak de gewoonte snel en direct te spreken. Ze praten zoals ze denken. Anderen zijn dan nog aan het verwerken wat er zojuist op tafel kwam. Een hoogbegaafde kan dan nogal kwetsend of hard overkomen en een ander voelt zich wellicht overdonderd. Andere hoogbegaafden hebben zoveel gedachtes in hun hoofd, dat ze moeite hebben om de overdaad aan invalshoeken, argumenten en hiaten ordelijk naar voren te brengen, waardoor de boodschap bij de ander niet overkomt en de hoogbegaafde zich op zijn of haar beurt weer niet begrepen voelt.

4. Comfortzone verlaten en omgaan met fouten maken

Sommige hoogbegaafden hebben hun denkvermogen zodanig ontwikkeld dat, zodra zij een uitdaging tegenkomen, zij onmiddellijk omschakelen van het denken in mogelijkheden naar het denken in problemen en moeilijkheden. Ze bouwen een ijzersterke argumentatie hieromheen , waardoor ze zelf onzeker worden en anderen overtuigen van hun gelijk. Hierdoor komen zij niet uit hun comfortzone en blijft het gevoel aan hen knagen dat zij niet echt tot hun recht komen. Ook hebben veel hoogbegaafden minder ervaring opgedaan dan anderen als het gaat om oefenen en fouten maken. Als ze dan eenmaal een pittige uitdaging voor de neus krijgen, slaat de angst hen om het hart en bevriezen ze of vluchten ze ervandaan.

5. De lege toolbox

Van jongs af aan dragen kinderen een kist met zich mee waarin geleidelijk aan allerlei ‘gereedschappen’ komen te zitten, hulpmiddelen die je nodig hebt om dingen te realiseren. Denk aan plannen, visualiseren, schematiseren, presenteren en timemanagement. Voor hoogbegaafden is het niet vanzelfsprekend dat deze toolbox ook daadwerkelijk gevuld raakt. Zij hebben vaak de methodiek in hun hoofd en draaien goed op hun goede geheugen. Als ze doorgroeien in een baan, merken ze echter regelmatig dat ze deze gereedschappen toch nodig gaan krijgen. Helaas hebben zij en ook hun omgeving, zoals de werkgever, niet altijd door wat het probleem is en dat het goed mogelijk is om de ontbrekende vaardigheid alsnog te trainen.

6. Heftige emoties

Hoogbegaafd zijn betekent dat je zeer intens leeft, denkt maar ook voelt. Hierdoor kunnen hoogbegaafden zowel in positieve als in negatieve zin exploderen. In positieve zin kan dit leiden tot krachtige acties, maar in negatieve zin kan dit leiden tot overspoeld raken door negatieve gedachten, zodat er niet helder kan worden nagedacht of de juiste beslissingen kunnen worden genomen.

7. Overpresteren

Hoogbegaafden die van jongs af aan gewend zijn hoge prestaties te realiseren en zeer plichtsbewust, planmatig en gestructureerd aan de slag gaan, besteden vaak te veel tijd aan hun werk. Ze werken te gedetailleerd en dit kost veel tijd. Anderen zijn juist enorm tijdsefficiënt geworden. Als deze mensen een prestatie denken te gaan neerzetten die minder hoog is dan ze gewend zijn, bestaat de kans dat ze gewoonweg stoppen. Anderen gaan overpresteren en krijgen het heel zwaar. De kans op een burn-out ligt dan op de loer.

8. Weerstand

Weerstand kan optreden als je je niet begrepen voelt, als je je ergert aan de onkunde of onverantwoordelijkheid van iemand anders of als je een systeem nutteloos vindt. Veel hoogbegaafden streven unieke doelstellingen na die zo afwijken van die van anderen, waardoor ze niet willen ingaan op wat de omgeving van hen vraagt. Dit leidt tot veel confrontaties of, als de hoogbegaafde zich steeds aanpast, tot innerlijke conflicten. Soms kan dit leiden tot weerstand tegenover de maatschappij in zijn totaliteit. De hoogbegaafde voelt zichzelf er helaas niet gelukkiger op met zo’n houding.

9. Sociale omgang

Veel hoogbegaafden hebben moeite met feestjes, recepties enz. omdat ze ‘small talk’ als zinloos en vermoeiend ervaren. Dit leidt vaak tot een gebrek aan vriendschappen, een gevoel van eenzaamheid en is sommige gevallen tot sociale angst. Sociale vaardigheden zijn echter van groot belang bij het overbrengen van ideeën, het leidinggeven en het werken in een team.

10. Anders zijn

Veel hoogbegaafden hebben een diep gevoel van ‘anders zijn’, omdat ze haarscherp aanvoelen anders te denken en te doen dan anderen. Ze passen zich teveel aan om er alsnog bij te horen, voelen zich dom of zonderen zich af op hun eigen eiland. Vaak missen zij contact met ontwikkelingsgelijken aan wie zij zich kunnen spiegelen.

Gebruikte literatuur:
Tessa Kieboom en Kathleen Venderickx (2017), Meer dan intelligent. De vele gezichten van hoogbegaafdheid bij jongeren en volwassenen. Tielt, Uitgeverij Lannoo.

Coaching van volwassenen
Herken je jezelf in (sommige van) deze hindernissen? Dotado coacht ook volwassenen om hier meer inzicht in te ontvangen en ermee om te leren gaan.